Muharrem Gürdal’dan Avanos’a Dair Yeni Kitap

Mehmet Kılıç, emekli öğretmen ve ressam Muharrem Gürdal'ın, “Ekşi Tatlı Bağımızın Koruğu – Avanos Anıları” kitabıyla ilgili görüşlerini yazdı.

Yıllar önce Avanos üzerine araştırmalar yapmaya başladığımızda bölge ile alakalı hemen hemen hiç kitap olmadığını fark etmiştik. Kendi çabalarımızla yaptığımız araştırmaların, derleme çalışmalarının sonunda elde ettiğimiz bilgileri yayınlayarak küçük bir “Avanos Kitaplığı” oluşturmak amacıyla çalışmalara başladık. Bu sayede Avanos’la ilgili ilk derli toplu bilgileri anlatan kitaplar ortaya çıkmaya başladı. Avanos’un tarihi, kültürü, gelenek ve görenekleri, önemli kişileri, yaşanmış olayları, tarihi mekanları vs. yaptığımız araştırma sonuçlarını yayınladığımız bu kitaplar sayesinde unutulmaktan kurtuldu. Bu çalışmalarımız sırasında bizim en büyük yardımcılarımızdan birisi emekli öğretmen Muharrem Gürdal’dı. Muharrem hoca elindeki geniş arşivi ve görselleri kullanmamıza yardımcı oldu. Sahibi ve işletmecisi olduğu Sofa Motel’de zaman zaman misafiri olduk, bu konuları tartıştık, değerlendirmeler yaptık. Takıldığımız yerlerde fikirleriyle bize yol gösterdi.  Aynı zamanda iyi bir ressam olan Gürdal Hoca’nın yıllar önce çizdiği sokak ve eski evlerin pek çoğu ne yazık ki günümüze ulaşamamıştı. Bu nedenle bugün elimizdeki yegane kaynak haline gelen bu resimleri de “Tarihi Avanos Evleri” kitabımızda kullanarak önemli bir kültür hazinesini gelecek nesillere bıraktık. Muharrem Gürdal sadece iyi bir ressam değil, iyi bir yazar olduğunu “Ekşi Tatlı Bağımızın Koruğu, Avanos Anıları” adlı yeni çıkan çalışmasıyla göstermiş oldu. Başlangıçta sosyal medyada paylaşılan küçük anılar olarak başlayan kitap daha sonra bugünkü haline gelmişti.  Muharrem Gürdal’ın yaşamının çeşitli dönemlerinde yaşadıklarını, ailesini, evlerini, Avanos’u, eşini dostunu hasılı hayatında yer etmiş, etkili olmuş herşeyi, herkesi bu kitapta bulmak mümkün. Meseleleri eğip bükmeden, fazla uzatmadan anlatan Gürdal zaman zaman duygularını okuyucu ile paylaşmaktan da çekinmemiş. Kitabın tamamında derin bir insan ve memleket sevgisini görmek mümkün. Avanos’ta çok orijinal deyimler ve atasözleri olduğunu biliyoruz. Bunlardan birisi de evlenme gelenekleriyle alakalı. Evlenecek yaşta kızı yada oğlu olanlar yabancılar ile uğraşmaktansa bildikleri tanıdıkları Avanos’tan birisi ile çocuklarını evlendirmek isterlerdi. Bunu da “ ekşi, tatlı bağımızın koruğu” diyerek ifade ederlerdi. Her türlü kusuruna rağmen Avanos’un insanı, “dışarının iyisine kendi kötüsünü” tercih ederdi. Hoca bu deyime telmih yaparak Avanos anılarını anlattığı kitabına bu adı vermiş. Kitabın içeriğine baktığımız zaman daha çok şahıs tasvirleri yapıldığını görüyoruz. İnsanları seven, hoş görülü biri olan Muharrem Gürdal çevresine de o gözle bakmış. Akrabası Abdullah Rıza’nın “Yarınları Beklerken” adlı romanındaki çocuk Abdullah’ın izlerini Muharrem Gürdal’da da görüyoruz. Naif ve meraklı bakışları üzerinizde hissediyorsunuz. “Atomcu Salih, Bekir Efendi, BJK'li Yaşar Abi, Camcı Mesut, Cin Nuri, Çap Hasan, Çinoğlu, Deli Ömer” gibi pek çok bilinen yada bilinmeyen Avanoslu hakkında bilgi verilmiş. Tasvirleri detaylı ve canlı.  Mesela amcası Gapçı Osman’ı şöyle tasvir etmiş:” Sabah erken, çanak ticareti yapan amcam Gapcı Osman'ın evine geldiğimde, amcamın elinde akşamdan kalan mantı tepsisi ile mutfakta görürdüm onu. Belli ki acelesi var; çanak fırını mı sökülecek? Yoksa ardiyeden yeni mal mı çıkacak? Müşteri mi bekliyor? Çıkarken eşine tembihte bulunur. Eyüp uyanınca oğlaklara yazı bağından çalı pürümü "iğde dalı" getirsin. Eşi Afife hanım ilçenin en manzaralı yerinde taş köprünün tam karşısında evin aralığındaki sedire yan oturmuş hem köprüyü hem de eve giriş kapısına hakim oturuyor. Sanki yılların yorgunluğunu çıkarıyor. Dokunan halılar bağ bahçe işleri eşek, oğlak, kuzu onların deyimiyle dünya meşakkatları anılar anılar. Düzgün yüzünde derin çizikler. Başka bir yaşın güzelliğini sunuyor. Büyük oğlan Avni babasına hep karşı çıkıyor. Amcam "Ne olacak burnu boktan çıktı" diye yorum yapıyor. Annede oğlu Avni lehine savunma yapıp oğlunu koruyor. Amcam siyaseti sever faal destek verirdi. Yıl 1955 Amcam bir mahalli seçim gününde sandık görevlisidir. Birisi gelir bir kız çocuğunun olduğunu amcama müjdeler. Belediye Başkan adayı Halis Balta kızın adını ben koyacağım, bu kız bize uğur getirecektir der. Seçimi kazanırlar. Kızın adı Seçim. Babam Elazığda görevliyken, çarşıda çanak çömlek satanlar vardı. Onlara Avanos çanaklarını anlattı. Esnaflar alabileceklerini söylemişlerdi. Babam amcama mektup yazıp durumu anlattı. O da bir kamyon çanak çömlek çeşidi yapıp Elazığa göndermişti.“  Yazarın mahalli deyimleri, atasözlerini kullanmaktan hoşlandığını söylemiştik. Kitap içinde zaman zaman bu örneklere rastlıyoruz. Mesela GAYDA kelimesi üzerinde durmuş: “Gayda, Avanos ta kullanılan bir kelime. Sözlüğe bakarsanız, başka anlamlarını da görebilirsiniz. Gayda İskoç'ların tulum'a benzer müzik çalgısı. Gayda'lı olmak Avanos'ta ; düzenli, disiplinli, ahenkli olmak anlamına gelir. "Gayda'lı yürümek "gibi. Avanos'ta yaşlı bir ağabeyden duymuştum: masa kurulmuş, ahbaplar arkadaşlar oturmuş, muhabbet ederlerken, yakınlarından geçen bir arkadaşlarını gel "GARDAŞ BULUNUR, GAYDA BULUNMAZ" diye çağırmış'lardı. Burada gayda; bir fırsat, bir imkan o anda kullanılması değerlendirilmesi gereken bir münasip zamandı. Geçen zamanı yakalamak mümkün değildi . Onlar bu zamanın iyi kullanılmasının bilincin'deydiler. Güzel insanlardı, çok çalıştılar, çabuk yıprandı'lar. Samimi idiler. Kıskançlık , hasetlik yapmadılar. Hep güçsüz'ün zavallının yanında oldu'lar. İmkansızlığın içinde mutlu olmanın yoluna baktılar.”  Anne, babası ve ailesi Muharrem Gürdal’ın hayatında önemli bir yer tutuyor. Astsubay babasının görev gereği yaşadığı farklı mekanlar ve olaylar, kişiler kendisini çok etkilemiş. Yeri geldikçe bunlardan bahsediyor. Ev kadını annesi Fethiye hanımın şefkatli ellerini ve otoriter babanın sözlerini özlemle yadediyor. Elazığ ve Kayseri çocukluğunun geçtiği yerler. Sık sık buralardan bahsediyor. Ankara, yerleşmek istedikleri son durak ama olmuyor. Nihayet Avanos’a yerleşiyor ve hayat bu yolda devam ediyorlar. Komşuluk ilişkilerinin sıcaklığı, öğretmenlik yılları, öğrencileri ile dolu dolu geçen mesleki yaşamı. Daha çocuk yaşta ilk tayin yeri olan Dayıoluk köyünde edindiği tecrübeler. Soğuk kış gecelerinde ot yatağında saçları arasında gezen farenin ürpertisi. Sonra ticaret yaptığı yıllar, turizmin getirdiği yeni yaşam düzeni, hasılı hayatının her dönemi kitabında yer bulmuş. Kitap sade ve akıcı üslubuyla çok kolay okunuyor. Eminim ki her Avanoslu ve hayatında bir Avanos hikayesi olan herkes kitapta kendine ait birşeyleri bulacaktır. Avanos Kitaplığına yeni bir eser kazandıran emekli öğretmen Muharrem Gürdal’ı tebrik ediyorum. Geleceğe, torunlarına ve Avanoslulara güzel bir eser bıraktı. Bu tür kitapların çoğalması ve Avanos Kitaplığının zenginleşmesi dileğiyle…… Muharrem Gürdal, EKŞİ TATLI BAĞIMIZIN KORUĞU AVANOS ANILARI, Ankara 2025,236 sf. Yazan: Mehmet Kılıç